2. Ruimte

2.1 Wonen

De Omgevingswet treedt in werking op 1 januari 2024 en we zijn er dan klaar voor. In de jaarrapportage hebben wij u al over voorbereidingen geïnformeerd die al zijn afgerond. Dit jaar hebben we verder gewerkt aan de voorbereidingen voor:

• de aangepaste APV
• de verordeningen rondom ruimtelijke kwaliteit, leges, erfgoed. Dit in overeenstemming met het routeboekje,
• het delegatiebesluit,
• het besluit adviesrecht en participatie
• de Verordening Fysieke Leefomgeving
• het omgevingsplan (moet klaar zijn voor 1 januari 2030)
• vijf proefprojecten in het kader van de Wet Kwaliteitsborging. De evaluatie van de proefprojecten is in het tweede kwartaal van 2023 klaar. We informeren de raad over de uitkomsten.

De implementatie van de Omgevingswet vergt veel inspanning van onze medewerkers, waardoor er druk op de capaciteit ontstaat. We huren op verschillende plekken in om de reguliere werkzaamheden door te laten lopen zodat de vaste medewerkers kunnen deelnemen in de werkgroepen voor de Omgevingswet. Met de septembercirculaire van 2023 wordt duidelijk welke bijdrage we van het Rijk krijgen voor de implementatie van de Omgevingswet. De rest van dit jaar zal ook in het teken staan van opleiden en trainen van de medewerkers. 

Aan de hand van de vijf pijlers van het Duurzaamheidsprogramma geven wij aan wat de stand van zaken is van een aantal al bestaande projecten en van projecten die recent zijn opgepakt.

1. Energietransitie en duurzame mobiliteit

Project Tûk Wenjen (energieloket)
In de eerste maanden van 2023 hebben we 82 adviezen verstrekt. Daarnaast hebben 98 huishoudens in het eerste kwartaal van 2023 gebruik gemaakt van vouchers vanuit Tûk Wenjen. Deze worden gebruikt voor een korting op onder andere een isolatie- en een CV check. Huishoudens kunnen vanuit de gemeente ook een energieverbuiksmeter en luchtkwaliteitsmeter lenen. In het eerste kwartaal van 2023 hebben hier 23 huishoudens gebruik van gemaakt. Vanuit het Rijk hebben we SPUK middelen ontvangen. Hiervan wordt € 75.000,- ingezet voor Tûk Wenjen. Deze middelen gebruiken we voor de voortzetting van de voucher-regeling, het beschikbaar stellen van gratis energie-bespaarboxen en nieuwe aanvullende diensten.

Project Friese Energietafel (FET)
Binnen de Friese Energietafel werken we met alle Friese overheden en maatschappelijke partijen aan energiegerelateerde thema's:

• Duurzame opwek (Regionale Energiestrategie): aandeel duurzame opwek van Friesland binnen de doelstellingen van het Klimaatakkoord
• Warmte en besparing: verbinding zoeken in het van het aardgas afhalen van de wijken en kernen in Friesland
• Energie infrastructuur: gezamenlijk werken aan het toekomstige energiesysteem en de energiemix van Friesland
• Mienskipsenergie: meer uniformiteit in de ondersteuning van lokale initiatieven

De samenwerking heeft onder andere tot doel om kennis te delen en ervaringen uit te wisselen. Daarnaast wordt er gezamenlijk gewerkt aan het Friese energiesysteem van de toekomst.

Elektriciteitsnetwerk

• Wij voeren regelmatig gesprekken met Liander over het oplossen van de problemen rond de netcapaciteit. Liander werkt aan de uitbreiding van de netcapaciteit via NuLelie. Gezien de groeiende behoefte in transport van elektriciteit komt er een uitbreiding van een 380KV hoogspanningsverbinding van Tennet. Er zijn verschillende tracé-alternatieven die ook door De Fryske Marren lopen. In 2025 maken de ministers van EZK en VRO een keuze voor een tracé. Wij zijn betrokken bij de voorbereiding van de besluitvorming.

CO2 prestatieladder:

• In april 2023 heeft de jaarlijkse audit plaats (niveau 4) gevonden. We hebben ons gehandhaafd op niveau 4.

Routekaart verduurzaming vastgoed DFM.

• De verdere uitwerking van de verduurzamingsmaatregelen per gebouw is in gang gezet.
• Door de gevraagde inzet van het cluster vastgoed bij de huisvestingsopgave voor ontheemde Oekraïners, staat de voortgang onder druk.
• De energiecoördinator is geworven en start in het tweede kwartaal van 2023. Met deze beschikbare uren proberen wij de verduurzamingsopgave dit jaar conform planning uit te voeren.

In de Najaarsrapportage informeren wij u over de voortgang.

Laadpalen

• Op basis van een provinciebrede concessie verzorgt TotalEnergies de plaatsing van laadpalen voor elektrische auto’s ook in onze gemeente. Op dit moment zijn er 16 laadpalen geplaatst en zijn er 11 plaatsingen in voorbereiding.

2. Toekomstbestendige omgeving (klimaatadaptatie):

• Project Leidraad Inrichting Openbare Ruimte (LIOR): voor klimaatadaptatie is in de eerste drie maanden van 2023 gewerkt aan het voltooien van de uitvraag voor de update van deze leidraad. De eigenlijke werkzaamheden ronden we aan het eind van het tweede kwartaal af.

• Voor groen-blauwe maatregel zijn 17 subsidieaanvragen ingediend waarvan 11 voor regentonnen en 6 voor groene daken.

• Verschillende projecten in de openbare ruimte hebben raakvlak met de pijler klimaatadaptatie. Deze projecten zijn beschreven in paragraaf 2.2 Openbare ruimte.

3. Circulaire economie

• Begin 2023 is budget toegekend voor het realiseren van een intern opleidingsbudget circulair inkopen. Medio 2023 starten we met een opleidingstraject. Hiermee willen wij invulling geven aan bewustwording en de noodzakelijke basiskennis over circulaire economie in relatie tot inkopen en aanbesteden. Met de toegenomen kennis en bewustwording kunnen we  doelgerichter werken aan het doel om in 2030 volledig circulair in te kopen en aan te besteden.
  
• Begin dit jaar heeft de gemeenteraad budget toegekend voor projectondersteuning om projecten circulair uit te kunnen voeren. Vanaf het tweede kwartaal van dit jaar kunnen budgetaanvragen gedaan worden.

• Tijdens de week van de circulaire economie zijn twee interne lunchlezingen gegeven over circulaire economie.  

• Voor medio 2023 starten twee projectleiders met het kennistraject 'uitvoeringsprogramma circulair bouwen' van Vereniging Circulair Friesland.

• De Fryske Marren gaat door middel van de Friese monitor circulair inkopen bij twee projecten. De uitkomsten en ervaringen met de monitor delen we in- en extern.

• Begin dit jaar heeft de e-waste race plaats gevonden. Tien basisscholen hebben elektronisch afval ingezameld. Hiermee hebben we spelenderwijs bewustwording gecreëerd bij de jongste generaties, leraren en ouders.

4. Sociale duurzaamheid:

• We hebben met een aantal schoolbesturen gesproken over hoe wij meer kunnen betekenen voor het verduurzamen van het onderwijs binnen onze gemeente. Dit krijgt op korte termijn een vervolg.

• Het aangenomen amendement over het oprichten van een fonds voor kleine duurzaamheidsinitiatieven resulteert over enige tijd in een raadsvoorstel hoe dit het beste kan worden vorm gegeven.

• Huishoudens die moeite hebben financieel rond te komen kunnen sinds 2023 gebruik maken van de witgoedwissel. Het oude apparaat met een laag energielabel wordt vervangen door een nieuwe, energiezuinige variant. Hier hebben in de eerste maanden al 269 huishoudens gebruik van gemaakt. Daarom is besloten het subsidieplafond te verhogen van 300.000 naar 450.000.

• De energiecoach heeft in het eerste kwartaal 74 woningen bezocht.

5. Warmtetransitie (De Fryske Marren aardgasvrij)

• Voor het project "Eigen Warmte Balk" is begin van het jaar een schetsontwerp met uitgewerkte businesscase opgeleverd voor het warmtenet, en is een onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om een Energiehub op te zetten gekoppeld aan het warmtenet. In mei wordt een fysiek infopunt geopend in het centrum van Balk, waar inwoners met vragen terecht kunnen.

• Voor het project in Terherne is een haalbaarheidsstudie afgerond waaruit blijkt dat het dorp aardgasvrij kan worden door een combinatie van een warmtenet en individuele aquathermie.

Vorig jaar is onder leiding van de provincie Fryslân samen met SudwestFryslân een aanvraag ingediend bij het Interreg North Sea programma van de EU. Inmiddels is bekend geworden dat deze aanvraag is toegekend. Daarmee werken we samen met de provincie en SúdwestFryslân de komende 3 jaar op gebied van aquathermie met partners uit België, Frankrijk, Denemarken, Duitsland en Zweden. We ontvangen voor het project in Terherne 300.000 euro aan cofinanciering van de EU.

• Om Joure aardgasvrij te maken loopt op dit moment een onderzoek naar een warmtenet op restwarmte van Jacobs Douwe Egberts (JDE). Parallel laat JDE onderzoeken hoe de restwarmte beschikbaar gesteld kan worden. Later dit jaar zal vervolg onderzoek plaats vinden naar aanvullende warmtebronnen om alle wijken die geschikt zijn voor een warmtenet te kunnen voorzien.

• De ontwikkeling van de biogashub bevindt zich in de volgende fase. Op dit moment loopt een aanbesteding voor het ontwerpen van het tracé voor de biogasleiding. De beslissingen op bezwaar staan momenteel open voor beroep.

• Vanuit het Nationaal Isolatie Programma stelt het Rijk geld beschikbaar aan gemeenten om een lokale aanpak op te kunnen zetten. We bereiden een aanvraag voor. Streven is om in  het najaar een Lokaal Isolatieprogramma vast te stellen om inwoners financieel te ondersteunen bij het isoleren van hun woning. Vooruitlopend op dit programma is budget van het Rijk ontvangen om hier een start mee te maken. Dit zetten we in om samen met de bewonersinitiatieven in Balk, Elahuizen en Bakhuizen pilot projecten te organiseren die primair in het teken staan om collectief te isoleren.

• De Tweede Kamer buigt zich op dit moment over de beoogde 'warmtewet Jetten'. Vertrekpunt van deze wet is dat de keten van warmteproductie tot en met levering; zgn. warmtenetten, voortaan een publiekelijk meerderheidsaandeel moeten hebben. Het is aan te bevelen om pro-actief de samenwerking te zoeken met meerdere ketenpartners; zowel private alsook publieke  organisaties zodat gezamenlijk de leveringszekerheid gedragen wordt. We onderzoeken wat dit beoogde besluit betekent voor de gemeente en hoe hier invulling aan gegeven kan worden.

Er moet ruimte zijn voor transitie en ontwikkeling van de agrarische sector.

• Uitvoering van het Veenweideprogramma vindt plaats op basis van het Samenwerkingsplan Veenweide en het Werkplan 2022. Extra aandacht gaat daarbij uit naar de funderingsproblematiek.

• Provincie en waterschap werken aan het Fries Programma Landelijk Gebied (F.P.L.G.) welke een uitwerking van het Nationaal Programma Landelijk Gebied is. Als gemeente zijn we hierbij betrokken. Hierin worden alle opgaven in de landbouw gebundeld, zoals veenweide, stikstof, derogatie, methaan KRW, etc. Eind 2023 zal het F.P.L.G. definitief moeten zijn en via integrale gebiedsprocessen moet hier vervolgens uitvoering aan gegeven gaan worden.

• De gebiedsagenda Súdwesthoeke is een samenwerkingsverband tussen Provincie, Waterschap, gemeente Súdwest Fryslân en gemeente De Fryske Marren. Voor sommige projecten neemt ook het Rijk hieraan deel en hebben It Fryske Gea en L.T.O. hierin een adviserende rol. De gebiedsagenda behandelt opgaven waar meerdere overheden deel van uit maken zoals de Opgave IJsselmeerkust, Aanjagers Tjeukemeer, IJsselmeer agenda 2050, Versterken Friese IJsselmeerkust en de Programmatische Aanpak Grote Wateren. Doel is om als één overheid op te treden en gezamenlijk opgaven op te pakken waarbij koppelkansen ontstaan. Dit in combinatie met bijdragen vanuit het Rijk en subsidiestromen. Het werken als één overheid doen we allen vanuit de eigen rol en verantwoordelijkheid.

• Het project “composteren bij de boer” is van start gegaan, waarbij boeren uit de Echtenerveenpolder door middel van cmc compostering van bermmaaisel en hekkelspecie hun bodem willen verbeteren. We kijken nu naar aansluiting van andere agrariërs in andere gebieden zoals de Brekkenpolder.

• Wij zetten ons in om 2023 een convenant te sluiten met agrariërs en omwonenden over het duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Het open en constructieve overleg hierover biedt perspectief.

• Voor een aantal landen, waaronder Nederland, is door de Europese Unie een uitzondering gemaakt op de stikstofregeling ook wel derogatie genoemd. Deze uitzondering is ten einde gekomen in 2022. Vanaf 2023 moet er worden afgebouwd met het uitrijden van dierlijke mest op landbouwgrond. Vanaf 2026 is er geen derogatie meer voor Nederland en mag er nog slechts 170 kilo stikstof uit dierlijke mest per hectare worden uitgereden. De derogatie voor agrariërs in drinkwatergebieden verdwijnt echter in één keer. De raad heeft hierover een motie aangenomen. Wij hebben als vervolg op deze motie in januari er met een brief bij de provincie op aangedrongen om de betreffende agrariërs in Friesland hiervoor te compenseren.
  
• Het rijk wil kleine delen veenmosrietland in de Fûgelhoeke aanwijzen als in stand te houden stikstofgevoelige natuur binnen het Natura 2000 gebied Oudegaasterbrekken, Fluessen en omgeving. Het betreft een zeer kleine oppervlakte van slechts 0,4 hectare. Deze 0,4 hectare ligt op het grondgebied van gemeente Sudwest Fryslân maar dusdanig dichtbij onze gemeentegrens dat het voor ons ook invloed kan hebben op vergunningverlening van onder andere agrarische bedrijven. gelegd. Bescherming van deze natuurhabitat is een goede zaak maar sluit in dit geval niet aan bij het algemene standpunt om versnippering van natuurgebieden tegen te gaan. Het uitbreiden van bestaande gebieden met veenmosrietland, zoals de Rottige Meenthe/Brandemeer 153,9 hectare en de Alde Feanen 58,2 hectare, heeft veel minder impact dan nieuwe kleine stukjes aanwijzen. Het zou beter zijn als de minister de Friese overheden, de landbouw en natuur- en milieuorganisaties in staat stelt om met maatwerk het veenmosrietland binnen de mogelijkheden die er zijn in stand te houden zonder dat dit tot juridische complicaties bij de vergunningverlening leidt. Om deze reden hebben Provinsje Fryslân, gemeente Sudwest Fryslân en gemeente De Fryske Marren gezamenlijk beroep ingesteld tegen het zogenaamde veegbesluit waarin de aanwijzing is opgenomen.

Bij planontwikkeling betrekken wij de aanwezige landschappelijke en cultuurhistorische waarden. De omgevingsvisie die eind 2022 is vastgesteld biedt daar goede handvatten voor vanwege de beschreven waarden, de lange termijn doelen en de opgaven. Zo geeft de omgevingsvisie bijvoorbeeld aan dat bij nieuwe plannen voor verblijfsrecreatie een meerwaarde moet zijn voor de beschreven waarden. Alleen inpassing is dan niet meer voldoende.

Onze doelstelling: vanaf 1 januari 2020 een aantal van minimaal 1050 sleutelklare woningen realiseren tot en met 2030.

• De gemeente De Fryske Marren ondertekende op 20 april 2023 samen met gemeente Súdwest-Fryslân, de provinsje Fryslân en de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening de regionale woondeal van Zuidwest-Friesland. In deze woondeal staan woningbouwafspraken over het grondgebied van de gemeentes De Fryske Marren en Súdwest-Fryslân die de opmaat zijn voor een langjarige samenwerking tussen gemeenten, provincie en het Rijk. In de woondeal Zuidwest-Friesland is ook de al genoemde doelstelling van 1050 woningen vermeld. Rijk, provincie en gemeenten zetten zich met elkaar in om de opgave te realiseren. In de gehele regio Zuidwest-Friesland gaat het om de realisatie van minimaal 3100 woningen tot en met 2030. Hiermee vult de woonregio Zuidwest Friesland circa 18% van de totale Friese opgave van 17.500 woningen

• Aan de hand van Uitvoeringsprogramma Wonen De Fryske Marren werken we aan vele projecten verdeeld over de hele gemeente. Deze zijn terug te vinden in het dashboard woningbouw. Met het oog op de doelstelling werken we op dit moment aan circa 1240 woningen verdeeld over 65 projecten.  

• Van de 1050 woningen zijn nu vanaf 1 januari 2020 in totaal 291 woningen gerealiseerd.

• Eén van onze ambities is om samen met de dorpen van onderop plannen te ontwikkelen. In drie dorpen zijn we gestart met het vormgeven van een woningbouwproject op basis van de aanpak "built to order". Dit zijn de dorpen:  Ouwsterhaule, Tjerkgaast en Oudega.  Inmiddels is er ook een tweede ronde van gesprekken in de dorpen geweest. Wij verwachten in het tweede kwartaal daar de uitkomsten van te presenteren.

• De prestatieafspraken met de woningcorporaties en huurdersverenigingen zijn op 11 april 2023 ondertekend. Met de corporaties en huurdersverenigingen maken we afspraken over nieuwbouw, sloop, verduurzaming en renovatie. Met ingang van volgend jaar willen we meerjarige afspraken maken.

• Elke gemeente moet per 1-1-2024 beschikken over een woonzorgvisie. De huisvesting van aandachtsgroepen en de opgave die per groep nodig is wordt daarin uitgewerkt. We starten de werkzaamheden daarvoor in het 2de kwartaal 2023 op met als doel voor 1 januari 2024 een woonzorgvisie vast te stellen. Eventuele uitkomsten worden daarna vertaald in de prestatieafspraken 2024 en niet zoals eerder aangegeven in de prestatieafspraken 2023.

• Het sturen op de voortgang van de projecten heeft  de volle aandacht. Alle woningbouwprojecten zijn per 1 april 2023 ingevoegd in de provinciale planmonitor. Dit betreft de 1e versie van deze monitor, die ook gebruikt gaat worden voor het volgen van de resultaten uit de regionale woondeal Zuidwest Friesland

• De verplichte huisvestingsopgave van statushouders blijft onverminderd hoog en vraagt een gezamenlijke inspanning van gemeente en corporaties. Op basis van de Prestatieafspraken 2023 wordt tien procent van de vrijkomende huurwoningen wordt in 2023 maximaal beschikbaar gesteld voor statushouders. De gemeente heeft het voornemen om een meerjarenstrategie op te stellen die een antwoord moet geven op de structurele hogere opgave huisvesting statushouders. Daarvoor werken we onder meer samen met de corporaties.

• Bij herinrichtingen is veel aandacht voor een veilige en gezonde leefomgeving. Zo werkten we in het eerste kwartaal verder aan een veiliger en fraaiere omgeving in Haskerhorne en Lemmer.

• In het eerste kwartaal van 2023 is het aantal aanvragen omgevingsvergunning en aanvragen om vooroverleg hoger dan het aantal van het eerste kwartaal van 2022, van 220 naar 266. We verwachten dat het aantal vragen met de Omgevingswet in aantocht nog verder zal toenemen.

• Wij werkten ook beleidsmatig aan de leefbaarheid, veiligheid en gezondheid van de bebouwde leefomgeving. We werkten aan het VTH-beleid 2024 - 2027 en ronden dit in het tweede kwartaal van 2023 af. We leggen het vervolgens ter kennisgeving aan u voor. In het VTH-beleid benoemen wij voor de komende jaren de prioriteiten in relatie tot de VTH-taken.

• In de 2de helft van 2023 stellen wij het VTH-programma voor 2024 vast. In dit VTH-programma geven we aan welke taken we op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving in 2024 gaan uitvoeren.

• In 2023 werken we verder aan het herijken van de gemeentelijke monumentenlijst. We wijzen hiervoor onder andere nieuwe, gemeentelijke monumenten aan. Een veertigtal objecten zijn inmiddels voorbeschermd. We willen medio 2023 de monumenten aangewezen hebben.

• We leggen de concept-kerkenvisie in de tweede helft van 2023 aan u voor. Er wordt daarbij nog een raadscarrousel georganiseerd.

• Daarnaast is in 2023 een start gemaakt met de voorbereidingen voor de erfgoednota.  Om de inhoudelijke en procesmatige kaders te bepalen van de erfgoednota bereiden we een startnotitie voor.

Risicoanalyse wegennet
Wij nemen naar verwachting rond de zomer een besluit over de inmiddels opgeleverde risicoanalyse voor de gemeentelijke wegen. We zullen u hierover informeren. Op basis van de Regeling stimulering verkeersveiligheidsmaatregelen 2020-2023 hebben wij een rijksbijdrage toegekend gekregen voor het uitvoering van risicogestuurde infrastructurele maatregelen in de periode tot en met 31 december 2027. Hiermee kunnen we ons wegennet verkeersveiliger maken. De bijdrage bedraagt 50% in de uitvoeringskosten. De benodigde gemeentelijke middelen voor uitvoering van de verkeersveiligheidsmaatregelen worden afgewogen bij de behandeling van de perspectiefnota 2024.

Fiets(veiligheids)maatregelen

• De geplande fietsveiligheidsmaatregelen op de Harddraversweg in Joure zijn in voorbereiding. Ook hebben we het fietspad langs de Haskerveldweg te Joure en bij Sloten aangepakt.

Hiernaast voeren we onderzoek uit naar de aanleg van fietsvoorzieningen langs een aantal verblijfswegen in onze gemeente. De onderzoeksresultaten verwachten we voor de zomer. Uitvoering van de geplande fietsveiligheidsmaatregelen op het Westeind te Oosterzee en de Lange Hoek/Trophorne te Elahuizen wachten  op de uitkomsten van dit onderzoek en zullen we combineren  met groot onderhoud.

• In februari bent u middels een memo op de hoogte gebracht van onze provinciale subsidieaanvraag voor het uitvoeren van een doorfietsroute op het traject Joure-Heerenveen. Inmiddels heeft de provincie onze aanvraag om een financiële bijdrage in de uitvoeringskosten toegekend. De uitvoering van de werkzaamheden gaan we voorbereiden. Daadwerkelijke uitvoering start naar verwachting eind dit jaar.

• Daarnaast heeft uw raad een voorbereidingskrediet beschikbaar gesteld voor het realiseren van een doorfietsroute en aanpak verkeersveiligheids-/fietsknelpunten in de bebouwde kom van Oudehaske en Haskerhorne. Dit pakken we komend najaar op.

Parkeer- en verkeerssituatie Lemmer
We hebben een voorgenomen besluit gepubliceerd om de parkeerschijfzone in Lemmer uit te breiden. Het betrof een voornemen waarbij ook besloten is pas tot definitieve invoering over te gaan als de resultaten van een parkeeronderzoek hiertoe zouden oproepen. Het parkeeronderzoek is uitgevoerd. We nemen binnenkort een definitief besluit.

Verkeerseducatie
Voor het jaar 2023 is er in samenwerking met de provincie Fryslân een werkplan opgesteld. Hierin hebben we aangegeven welke educatieve activiteiten we hebben begroot voor dit jaar. De uitvoering loopt het hele jaar door.

Openbaar vervoer
De aanbesteding busvervoer 2024-2034 is door de provincie gestart. Vervoerders hebben momenteel de mogelijkheid om vragen in te dienen en in te schrijven. Halverwege juli sluit de aanbesteding. Wij hebben in januari een brief gestuurd aan de provincie waarin wij aangedrongen hebben op een stevig, betaalbaar en aantrekkelijk bus OV-netwerk met aandacht voor studenten en forenzen. In het najaar wordt bekend welke vervoerder de definitieve gunning krijgt.